O σημερινός Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος Α' (γεν. 1940), ένας εκκλησιαστικός ηγέτης εξαίρετης σοφίας, ευστροφίας και πνευματικότητας, αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων του στο τιμόνι της Ορθόδοξης Εκκλησίας το 1991, ανάμεσα στις πρώτες του προτεραιότητες έθεσε την ανάδειξη του προβληματισμού για την προστασία του Περιβάλλοντος σε παγκόσμιο επίπεδο, ώστε να ευαισθητοποιηθεί η διεθνής κοινότητα μέσω των θρησκευτικών (και όχι μόνο) ηγετών της. Η θετική κι ενεργητική του διάθεση για το θέμα αυτό εκφράστηκε σαφέστατα για πρώτη φορά στο Μήνυμα, το οποίο απηύθυναν προς την ανθρωπότητα οι συνελθόντες, με πρωτοβουλία του, Προκαθήμενοι όλων των Ορθοδόξων Αυτοκέφαλων και Αυτόνομων Εκκλησιών, στο Φανάρι από 1η μέχρι και 15η Μαρτίου 1992.

Βαρυσήμαντη όμως υπήρξε αναμφίβολα η επίσημη ομιλία του στην ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις 19 Απριλίου 1994. Ανάμεσα στα μεγάλα θύματα του σύγχρονου Κόσμου, έθεσε το οικολογικό, τονίζοντας:

"Επιτρέψτε μας να έχουμε την βεβαιότητα ότι το οικολογικό πρόβλημα της εποχής μας απαιτεί ριζική αναθεώρηση της κοσμολογίας μας. ’λλη ερμηνεία της φύσης, διαφορετική νοηματοδότηση της πρόσληψης και χρήσης των υλικών αγαθών. Η Ορθόδοξη Εκκλησία και θεολογία προσπαθεί στο μέτρο των πνευματικών δυνάμεών της, να συνεισφέρει στον αναγκαίο διάλογο γύρω από το πρόβλημα αυτό.(...) Αλλά οι προσπάθειές μας δεν έχουν νόημα, εάν παραμείνουν αποσπασματικές. Επωφελούμαστε από την ευκαιρία της παρουσίας μας ενώπιόν σας, για να δηλώσουμε, ότι είμαστε έτοιμοι να θέσουμε τις ισχνές δυνάμεις μας στη διάθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για κάθε περαιτέρω μελέτη και προσπάθεια πανευρωπαϊκής αντιμετώπισης του οικολογικού προβλήματος (...)".

Λίγους μήνες αργότερα, στη Μυτιλήνη την 27η Οκτωβρίου 1994, το Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου τον ανακήρυξε επίτιμο Διδάκτορά του, λόγω της σοβαρότατης ενασχόλησής του με την Οικολογία.

Αξίζει ν' αναφερθούν και ορισμένες άλλες σημαντικές πρωτοβουλίες του υπέρ του Περιβάλλοντος, που ακολούθησαν:

 

Συγκάλεσε στην Πάτμο Διεθνές εν πλω Οικολογικό Συμπόσιο με έμφαση στη μόλυνση των θαλασσών, τον Σεπτέμβριο του 1995, με θέμα: "Αποκάλυψις και Περιβάλλον 95 μ.Χ.-1995 μ.Χ."

 

Μετείχε σε διεθνή διαθρησκειακά οικολογικά συνέδρια στην Ιαπωνία και Αγγλία το 1995.

 

Οργάνωσε με τον κ. Jacques Santer το Β' Διεθνές εν πλω Οικολογικό Συμπόσιο για τη Μαύρη Θάλασσα, τον Σεπτέμβριο του 1997, με θέμα: "Θρησκεία - Επιστήμη - Περιβάλλον: Η Μαύρη Θάλασσα εν κινδύνω".

 

Οργάνωσε με τον κ. Romano Prodi το Γ' Διεθνές εν πλω Οικολογικό Συμπόσιο για την προστασία του ποταμού Δούναβη, τον Οκτώβριο του 1999, με θέμα: "Δούναβις - Ποταμός Ζωής".

 

Οργάνωσε και πάλι με τον κ. Romano Prodi το Δ' Διεθνές εν πλω Οικολογικό Συμπόσιο για την προστασία της Αδριατικής Θάλασσας, τον Ιούνιο του 2002, με θέμα: "Η Αδριατική: Μία απειλούμενη θάλασσα, ένας κοινός στόχος".

 

Στο πλαίσιο της διοργάνωσης αυτής τού απονεμήθηκε ο τίτλος του Επίτιμου Διδάκτορα της Σχολής Διασώσεως των Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου της Ραβέννας.

 

Κορυφαία στιγμή αυτού του Συμποσίου ήταν η συνυπογραφή με τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β' της "Διακήρυξης της Βενετίας" για το Περιβάλλον (Ρώμη - Βενετία, Παλάτσο Ντουκάλε, 10 Ιουνίου 2002). Τούτο θεωρείται ιστορικό γεγονός, κυρίως επειδή κατόρθωσε ο Οικουμενικός πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος να συστρατεύσει και το Βατικανό στις οικολογικές του κινήσεις. Στο εξής θα μπορούμε να μιλάμε για συναντίληψη Ανατολής και Δύσης για πρωτοβουλίες χριστιανικές, όχι μόνον Ορθόδοξες. Λίγες μέρες μετά, στο Όσλο, τού απονεμήθηκε το νορβηγικό οικολογικό Βραβείο της Οργάνωσης Sophie ("The Sophie Foundation") για το 2002, γνωστότερο ως "Πράσινο Νόμπελ", συνοδευόμενο από το ποσό 100.000 δολαρίων, το οποίο διέθεσε ο Πατριάρχης για τ' άπορα παιδιά της Αφρικής μέσω της Γιούνισεφ, τα "παιδιά του δρόμου" της Πόλης και της Αθήνας, αλλά και την ενίσχυση διαφόρων οικολογικών δραστηριοτήτων.

Οργάνωσε το Ε' Διεθνές εν πλω Οικολογικό Συμπόσιο για την προστασία της Βαλτικής Θάλασσας, τον Ιούνιο του 2003,με θέμα: "Η Βαλτική Θάλασσα: Κοινή Κληρονομιά και Ευθύνη".

 

Πραγματοποίησε το Στ΄ Διεθνές εν πλω Οικολογικό Συμπόσιο υπέρ του Αμαζονίου Ποταμού, τον Ιούλιο του 2006, με θέμα: "Αμαζόνιος: Πηγή ζωής".

 

Πραγματοποίησε τον Σεπτέμβριο του 2007 το Ζ΄ ανάλογο Συμπόσιο για την ευαισθητοποίηση των λαών της γης υπέρ της Αρκτικής Θάλασσας με θέμα: "Αρκτική: Καθρέπτης ζωής".

 

Παράλληλα τού έχουν απονεμηθεί και άλλα σχετικά διεθνή βραβεία (Νέα Υόρκη και Λιχτενστάιν του Ιδρύματος Binding), την 1η Οκτωβρίου 1997 αναγορεύτηκε Επίτιμος Διδάκτορας του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος της Σχολής Γεωτεχνικών Επιστημών του Α.Π.Θ.

 

Την ’νοιξη του 2005 ο Πατριάρχης τιμήθηκε από τον Ο.Η.Ε. με το βραβείο "Υπέρμαχοι της Γης", μαζί με άλλες έξι προσωπικότητες του Κόσμου (π.χ. Πρόεδρος Νότιας Αφρικής και Βασιλιάς του Μπουτάν) "για την παραδειγματική συνεισφορά τους στην προστασία του περιβάλλοντος".

 

Ο Κλάους Τόφερ, επικεφαλής του Προγράμματος (UPER), κατά την τελετή της απονομής υπογράμμισε τη "συνάφεια των πνευματικών αξιών και της περιβαλλοντικής προστασίας, όπως αυτή φαίνεται στο έργο του Οικουμενικού Πράσινου Πατριάρχη".

 

Ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Δημήτριος, εκπροσωπώντας τον τιμώμενο, αναφέρθηκε στο όλο δραστήριο περιβαλλοντικό έργο του Οικουμενικού Πατριάρχη μέσα από τα ποικίλα παιδευτικά σεμινάρια, συμπόσια και περιηγήσεις σε υποβαθμισμένες ή απειλούμενες περιοχές του Κόσμου.

 

Στις 4 Νοεμβρίου 2005, ο Πατριάρχης μετέβη στο Λιχτενστάιν, όπου μίλησε σε συγκέντρωση ανθρώπων που τιμήθηκαν κατά την τελευταία εικοσαετία με το πρώτο Βραβείο της Οικολογικής Οργάνωσης "Binding Stiftung".

 

Επίσης ανακηρύχτηκε Επίτιμος Διδάκτορας του αρχαιότερου ιταλικού Πανεπιστημίου "Alma Mater Studiorum" της Μπολόνια, για τις περιβαλλοντικές του ευαισθησίες.

Η επίσημη τελετή έγινε στις 19 Νοεμβρίου 2005 στον περιώνυμο για τα ψηφιδωτά του ναό του Σαν Βιτάλε, στη Ραβέννα. Σε διάλεξη μάλιστα, την οποία έδωσε ο Οικουμενικός Πατριάρχης, λαμβάνοντας μέρος σε οικολογικό Συνέδριο του τοπικού Πανεπιστημίου, μεταξύ πολλών άλλων ενδιαφερόντων επισήμανε:

"(…) Επιπλέον η συνείδηση είναι η μοναδική δύναμη που ο άνθρωπος μπορεί να αντιπαραθέσει στη μόλυνση. Και σε αυτήν την κατεύθυνση εργάζεται το Πατριαρχείο. Θέλουμε να πείσουμε τα άτομα και τις κυβερνήσεις, χρησιμοποιώντας ηθικά επιχειρήματα παρόντα και στην Αγία Γραφή, τα οποία μπορούν να συγκινήσουν. Πρέπει να πείσουμε τους ανθρώπους, ότι ο Θεός μάς έδωσε την εντολή να εργαζόμαστε και να φυλάμε τη Γη. Ο Θεός δημιούργησε μια οικολογική ισορροπία. Η διατάραξή της απειλεί τους επόμενους και η συνείδησή μας δε μας επιτρέπει πράξεις προς αυτήν την κατεύθυνση. (…)"

 

’ξια προσοχής και προβολής είναι επίσης τα υψηλού επιστημονικού επιπέδου και κύρους Θερινά Οικολογικά Σεμινάρια του Οικουμενικού Πατριαρχείου κάθε χρόνο από το 1994 έως το 1998 στη Μονή Αγίας Τριάδας, στο Λόφο της Ελπίδας της νήσου Χάλκης, όπου και η περίφημη Θεολογική Σχολή. Ας αναφέρουμε, χάριν παραδείγματος, τη θεματολογία των Συναντήσεων αυτών:

 

Το Α' (1994) είχε θέμα "Το Περιβάλλον και η Θρησκευτική Εκπαίδευση"

 

το Β' (1995) "Περιβάλλον και Ηθική"

 

το Γ' (1996) "Περιβάλλον και Επικοινωνία"

 

το Δ' (1997) "Οικολογία και Δικαιοσύνη" και

 

το Ε' (1998) "Περιβάλλον και Πτωχεία: Νομικαί Διαστάσεις και Ηθική Ευθύνη".

 

Στα Σεμινάρια αυτά ένθερμα συνεργάστηκαν το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF), ο Πρίγκιπας του Εδιμβούργου Φίλιππος υπήρξε Πρόεδρος και αργότερα ομότιμος Πρόεδρός τους.

 

Ο ίδιος ο Οικουμενικός Πατριάρχης πάντως έχει αναφερθεί στην ανάληψη των εν γένει περιβαλλοντικών του πρωτοβουλιών, κατά την επίσημη επίσκεψη του στην Αβάνα της Κούβας, τον Ιανουάριο του 2004:

"Οι προσπάθειές μας δεν περιορίζονται σε ευκαιριακές μόνο ομιλίες. Επί σειρά ετών διοργανώνουμε στο νησί της Χάλκης, στην Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδας Κωνσταντινούπολης, όπου στεγαζόταν η Θεολογική Σχολή της Χάλκης, οικολογικά και περιβαλλοντικά θερινά σεμινάρια. Επί πλέον, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση διοργανώσαμε τα εν πλω περιβαλλοντικά διεθνή συνέδρια στο Αιγαίο, τον Εύξεινο Πόντο, το Δούναβη, την Αδριατική και τη Βαλτική. Τα θαλάσσια ή τα ποτάμια ύδατα αυτών των περιοχών δέχονται ρυπαρά και τοξικά απόβλητα σε μεγάλο βαθμό, με αποτέλεσμα να βρίσκονται στα πρόθυρα της ακαταλληλότητας για την συνέχιση της ζωής και της αδυναμίας της αυτοκάθαρσης. Για τους λόγους αυτούς και επιλέχθηκαν για ιδιαίτερη, διεθνή και από κοινού μελέτη, με την συμμετοχή ειδικών απ' όλες τις παράκτιες και παρόχθιες χώρες. Οι συζητήσεις υπήρξαν γόνιμες και αποτελούν πρότυπο συλλογικής μελέτης για περιβαλλοντικά θέματα που απασχολούν περισσότερες χώρες, τα οποία δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν με μέτρα που λαμβάνονται από μια μόνο χώρα".

Είναι αναγκαίο να καταστεί εδώ σαφές, ότι οι εναγώνιες τούτες κινήσεις του σημερινού Οικουμενικού Πατριάρχη (αλλά και του προηγούμενου μακαριστού Πατριάρχη Δημητρίου Α΄, λίγο πριν την εκδημία του), δεν υπαγορεύονται από διαθέσεις εκκοσμίκευσης του θρησκευτικού βιώματος και δεν είναι απόπειρες αδιέξοδης νεωτερίζουσας παρέμβασης στα εκκλησιαστικά μας πράγματα, αλλά συνάδουν, αφ' ενός μεν με τη στεντόρεια κι επείγουσα απαίτηση των υγιών φωνών διεθνώς για άμεσο σεβασμό του κοινού μας οίκου, ενώπιον της διαφαινόμενης ολοσχερούς καταστροφής, αφ' ετέρου δε με το ακριβές νόημα της γνήσιας χριστιανικής θεώρησης περί του τόσο ακανθώδους αυτού προβλήματος. Σύμφωνα με αυτήν, τα στοιχεία του φυσικού κόσμου δεν είναι ισάξια με τον άνθρωπο, αλλά υποβοηθητικά των αναγκών του. Η τιμητική όμως αυτή θέση δεν συνεπάγεται, ότι του επιτρέπεται -ευκαίρως ακαίρως- να τ' απορρυθμίζει, γιατί κάτι τέτοιο μακροπρόθεσμα και αναπόφευκτα θα στραφεί εναντίον του.

Πάντως, ο Οικουμενικός πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος έχει εξηγήσει διεξοδικά το πώς και το γιατί των προθέσεων και της όλης συστηματικής (όχι ευκαιριακής) τακτικής του για το όλο ζήτημα:

"Αρχικά οφείλουμε να διευκρινίσουμε ότι το προσωπικό μας ενδιαφέρον και αυτό του Οικουμενικού Πατριαρχείου για το περιβάλλον δεν απορρέει από μία στάση ειδωλοποίησής του, όπως συμβαίνει με κάποιους οικολόγους, αλλά από την πίστη ότι αυτό, όπως και ολόκληρος ο φυσικός κόσμος, είναι έργο του Θεού "καλόν λίαν" και ότι ο άνθρωπος, που έλαβε στο πρόσωπο του πρωτόπλαστου Αδάμ την εντολή να "εργάζεται και να διαφυλάσσει" τον εγκόσμιο Παράδεισο, στον οποίο αρχικά τοποθετήθηκε, οφείλει και σήμερα και στο μέλλον να εργάζεται και να διαφυλάσσει τον φυσικό κόσμο, ο οποίος τον περιβάλλει, κατάλληλο για να διαβιώνει μέσα σ' αυτόν ο ίδιος και οι επερχόμενες γενεές, δηλαδή έναν φυσικό κόσμο καθαρό, υγιεινό, παραγωγικό, αειφόρο και ωραίο. Δεν έχουμε ως αρχή μας την εσφαλμένη ιδέα ότι ο άνθρωπος και ο έμβιος και μη έμβιος φυσικός κόσμος ή τα κάθε είδους στοιχεία που τον αποτελούν είναι όντα ισοδύναμης αξίας, γιατί κάτι τέτοιο συνεπάγεται υποβιβασμό του ανθρώπου, μια κατάσταση χριστιανικά απαράδεκτη, καθώς ο άνθρωπος δημιουργήθηκε από τον Θεό ως βασιλιάς της κτίσης. Πιστεύουμε ότι στη φύση κυριαρχεί η ανθρώπινη αρχή, όπως λένε οι ειδικοί επιστήμονες, ότι δηλαδή τα πάντα είναι ρυθμισμένα από το Θεό με τέτοιο τρόπο, ώστε να υποβοηθούν τη ζωή του ανθρώπου. Αγωνιζόμαστε, λοιπόν, συστηματικά, με σκοπό να συνειδητοποιήσει ο κάθε άνθρωπος και κάθε κυβέρνηση ότι αυτήν την Θεία ρύθμιση του φυσικού περιβάλλοντος οφείλουμε να μην την απορρυθμίσουμε, γιατί το αποτέλεσμα θα αποβεί μακροχρονίως εις βάρος μας".

 

Σε άλλη περίπτωση, ο Οικουμενικός Πατριάρχης εξομολογείται τις σκέψεις του για τις μελλοντικές του προθέσεις απέναντι στο πρόβλημα και στις δυσκολίες, που στο μεταξύ ανακύπτουν, επιχειρώντας μάλιστα, σε κάποιες περιπτώσεις, να ανακόψουν την όλη προσπάθεια:

"(...) Επιδιώκουμε, με τη βοήθεια του Θεού, να μην επαναπαυθούμε διόλου και να παραμείνουμε ξάγρυπνοι, προκειμένου να εργαστούμε, ώστε το αύριο του περιβάλλοντος να γίνει καλύτερο από το χθες. Η γη, η θάλασσα, η ατμόσφαιρα και όλα όσα βρίσκονται σ' αυτά, ο άνθρωπος, τα ζώα, τα πτηνά, τα ψάρια, τα δένδρα, τα άνθη, τα φυτά, το νερό, όλα τα στοιχεία της Δημιουργίας του Θεού να βρίσκονται σε κατάσταση σύμφωνη με τις φυσιολογικές λειτουργίες και όχι σε παρά φύση, συμφώνα με το πρόγραμμα και το σχέδιο του Δημιουργού. Έτσι ο άνθρωπος, η κορωνίδα της Δημιουργίας, από το κατά φύση, θα έχει τη δυνατότητα ευκολότερα να αναχθεί, με τη χάρη του Θεού, στο "υπέρ φύση", στη θέωση. Τα πάντα να επανέλθουν στο "καλά λίαν" της Γενέσεως. Λέγοντας αυτά, ελάχιστα είμαστε ονειροπόλοι ή ανεδαφικοί. Γνωρίζουμε τις δυσκολίες και τα εμπόδια. Γνωρίζουμε ότι ταπεινά και ευτελή συμφέροντα αντιστρατεύονται και θα αντιστρατεύονται την προσπάθειά μας για έναν κόσμο καλύτερο, όπως τον θέλει ο Θεός. Όμως οι δυσκολίες δεν μας πτοούν. Η προσπάθειά μας για ένα περιβάλλον υγιές και καλόν λίαν, δεν είναι αυτόνομη, όπως η προσπάθεια πολλών περιβαλλοντιστών, αλλά στηρίζεται σε αγιογραφικά και θεολογικά θεμέλια, βασίζεται στο θέλημα του Θεού, Τον οποίο και έχουμε σύμμαχο, στον δοξασμό Του οποίου και κατατείνει κάθε ενέργεια και κάθε πρωτοβουλία μας."

Δικαιολογημένα, λοιπόν, λόγω των παραπάνω ποικίλων, καίριων και πολυσήμαντων δραστηριοτήτων κι επιδόσεών του, τις οποίες επιγραμματικά σχεδόν αναφέραμε, ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος έχει προσφυέστατα χαρακτηριστεί από την παγκόσμια κοινότητα ως "Πράσινος Πατριάρχης".

 

Γράφει ο π. Παναγιώτης Καποδίστριας